У 1980-Х гадах на ўзроўні цэнтральнага кіраўніцтва была прынята харчовая праграма, разлічаная на 10 гадоў. Трэба адзначыць, што з усіх саюзных рэспублік толькі Беларусь яе выканала па ўсіх паказчыках. Пэўны ўклад у гэта ўнеслі і працаўнікі Крупскага раёна. У 1980-1990 гг. ураджайнасць зернавых у раёне складала 30-31 цэнтнер з гектара, бульбы – 120-121.
З 1983 года ў Беларусі першымі сярод саюзных рэспублік пачалі эксперымент, накіраваны на ўзмацненне эканамічнай адказнасці прадпрыемстваў і арганізацый за вынікі працы. У яго ўключыліся Халопеніцкі масласырзавод, плодаагароднінны завод і інш.
У галіне сельскай гаспадаркі быў узяты курс на канцэнтрацыю вытворчасці праз стварэнне аб’яднанняў, пераводу вытворчых звенняў на брыгадны падрад. Вызначыліся такія формы інтэграцыі, як, напрыклад, раённае аграпрамысловае аб’яднанне, скарочана РАПА, якое было створана ў 1982 годзе. У яго ўвайшлі калгасы і саўгасы, прадпрыемства Белсельгасхіміі, будаўнічыя арганізацыі, плодаагароднінны завод, ільнозавод, лясгас і інш.
У першай палове 1980-х гадоў вялося актыўнае будаўніцтва новых клубаў і бібліятэк, былі створаны 2 культурна-спартыўныя комплексы, 6 цэнтральных клубных сістэм. Дзейнічала больш за 200 калектываў і гурткоў мастацкай самадзейнасці. У 47 філіялах створанай цэнтральнай бібліятэчнай сістэмы налічвалася каля 500 тысяч экзэмпляраў кніг.
Падчас перабудовы многія клубы былі аб’яднаны з бібліятэкамі, у выніку з’явіліся новыя формы культурна-масавай работы, напрыклад, цэнтры вольнага часу. Адначасова пачалася камп’ютэрызацыя бібліятэк, уводзіліся платныя паслугі.
Працягваўся пошук новых, больш эфектыўных шляхоў развіцця, які, на жаль, ператварыўся ў інструмент ломкі гаспадарчага механізма і рэвізіі ўсяго напрацаванага ў савецкі час. Да гэтага трэба дадаць і гіперінфляцыю. Усё гэта адмоўна адбілася як на становішчы ў эканоміцы, так і на ўзроўні жыцця людзей. Напрыклад, на тавары першай неабходнасці была ўведзена картачная сістэма, чаго ў рэспубліцы не назіралася з першых пасляваенных гадоў. Складанасць сітуацыі выразна адлюстроўвае зварот Пленума Крупскага раённага савета ветэранаў да дэпутатаў Вярхоўных Саветаў СССР і БССР ад 13 снежня 1990 года. «За всю послевоенную историю наш народ никогда не находился в таком непредсказуемом опасном положении. Усиливается напряженность, обостряются разрушительные действия антисоциалистических сил по дестабилизации, развалу экономики и силовому захвату власти. Обидно видеть повсеместно спад порядка и дисциплины, безудержный рост спекуляции, преступности и теневой экономики, пассивность органов власти, падение моральности… Отечество в опасности! Нужно его спасать!»
Сітуацыя яшчэ больш абвастрылася пасля палітычнага крызісу жніўня 1991 года распадам СССР. Да гэтага трэба дадаць і Чарнобыльскую катастрофу, ад якой больш за ўсіх пацярпела менавіта Беларусь.
Тым не менш, у рэгіёнах рэспублікі, у тым ліку і ў Крупскім раёне, працягваў дзейнічаць той спрыяльны матэрыял, які быў назапашаны ў папярэдні савецкі час, хаця кіраўніцтва і не адмаўлялася ад навацый перабудовы.
У 12-й пяцігодцы былі пабудаваныя цэнтральная раённая бальніца, новы вузел сувязі, фізкультурна-аздараўленчы комплекс, актыўна вялася застройка жылога сектару ў Крупках, пасёлкаў гарадскога тыпу на сялібах сельгаспрадпрыемстваў. Былі ўзведзены таксама 5 дзіцячых садоў, 4 клубы, жывёлагадоўчы комплекс у саўгасе «Халопенічы», буйны свінагадоўчы комплекс у калгасе «Чырвоны Кастрычнік», 43 новыя фермы.
Але працаваць прыходзілася ў вельмі складаных умовах татальнага дэфіцыту ва ўсім – ад запасных частак да рэзкага падаражання паліва і мінеральных удабрэнняў. Усё гэта адмоўна адбівалася на выніках працы. У 1991 годзе ўраджайнасць зернавых, напрыклад, склала 28 цэнтнераў з гектара, у 1992 годзе – 24 цэнтнеры. Гэта тэндэнцыя да зніжэння назіралася і далей на працягу некалькіх гадоў.
Такое ж становішча склалася і ў прамысловасці. За 1991 год, напрыклад, вытворчасць тавараў народнага спажывання прадпрыемствамі раёна скарацілася амаль у два разы. Спробы ж паправіць становішча абнаўленнем асартыменту ва ўмовах эканамічнага крызісу таксама не далі жаданага выніку.
Пачатае будаўніцтва вялікага па памерах гандлёвага цэнтра ў Крупках з-за недахопу сродкаў было спачатку спынена, затым праз некалькі гадоў ужо часткова ўзведзеныя сцены з-за аварыйнага стану былі зруйнаваны.
У той жа час Крупкам быў прысвоены статус горада.
Люстэркам жыцця крупчан з’яўляецца раённая газета. Узяць напрыклад, пачатак перабудовы. 1 студзеня 1989 года, напрыклад, у ёй быў змешчаны матэрыял пад назвай: «Год 1988: эстафета здзяйсненняў». Там значылася наступнае: «Студзень – засвяціліся вокны добраўпарадкаваных кватэр агульнай плошчай каля 400 квадратных метраў у саўгасе «Авангард». Люты – прайшло чарговае пасяджэнне членаў раённага клуба даярак-трохтысячніц, на якім прыняты зварот да ўсіх работнікаў малочнатаварных ферм раёна. Сакавік – напярэдадні свята пераможцамі ў раённым спаборніцтве сярод спецыялістаў сельскай гаспадаркі прызнаны Г.І. Прахарэнка – галоўны заатэхнік калгаса імя Калініна, А.Ф. Кароткая – галоўны ветурач саўгаса «Прызыў», С.С. Мельнік – галоўны бухгалтар калгаса імя Леніна, Р.У. Вусік – галоўны эканаміст саўгаса «Слабада». Красавік – брыгада гарчычнага цэха плодаагародніннага завода значна перавыканала планавае заданне. Май – Дзень 9 мая аб’яўлены ў раёне днём працоўнай вахты міру, прысвечаны дню Перамогі. Заробленыя грошы пералічаны ў Фонд міру. Чэрвень – паўгадавыя планы па вытворчасці і рэалізацыі дзяржаве жывёлагадоўчай прадукцыі выкананы ў раёне датэрмінова. Ліпень – у адзін з ліпеньскіх вечароў ва ўрочышчы Лебартова прайшло народнае свята «У купальскую ноч». Жнівень – усяго за 7 месяцаў прайшоўшага года ў раёне зарэгістравана 368 шлюбаў. Запрасіў да сябе новы дзіцячы сад-яслі, пабудаваны ў г.п. Крупкі. Верасень – за працоўныя поспехі 19 працаўнікоў раёна ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі СССР. Кастрычнік – адбыўся лёгкаатлетычны прабег на прыз лётчыка-касманаўта СССР, двойчы Героя Савецкага Саюза У.В. Кавалёнка. Лістапад – за 10 месяцаў справіўся з гадавым заданнем аўтапарк № 16. У г.п. Бобр пачаў дзейнічаць новы кінатэатр. Снежань – падведзены вынікі абласнога агляду-конкурсу на лепшы па добраўпарадкаванні тэрыторыі горад, гарадскі пасёлак. Пераможцам сярод гарадскіх пасёлкаў выйшаў г.п. Крупкі. За прайшоўшы год у раёне здадзена каля 16 тысяч квадратных метраў жылля, у тым ліку ў г.п. Крупкі – 9 633».
З канвеера прадпрыемства «Амкадор-Можа» сышоў першы дарожны вібрацыйны каток ВА-251; здадзены ў эксплуатацыю фізкультурна-аздараўленчы комплекс; у вёсцы Замкі – цэнтры калгаса «Колас» пачаў дзейнічаць гандлёвы цэнтр – калгасная ўласнасць, якая існуе на самазабеспячэнні; лаўрэатам прэміі імя Аркадзя Куляшова стаў наш зямляк – паэт Васіль Макарэвіч.
Вось такімі супярэчлівымі былі гады перабудовы і распаду СССР. У такі час жылі і працавалі нашы землякі. Працавалі добрасумленна, дзякуючы ім цяпер Крупскі раён займае дастойнае месца сярод іншых рэгіёнаў Міншчыны. У заключэнне трэба адзначыць, што за сваю працу сотні крупчан былі ўдастоены дзяржаўных узнагарод, у тым ліку ў 1980-2000 гг. 10 перадавікоў вытворчасці ўзнагароджаны ордэнамі Дружбы народаў, 16 – Працоўнага Чырвонага Сцяга, 39 – Знак Пашаны, 4 – Працоўнай Славы другой ступені, 35 – Працоўнай Славы трэцяй ступені, 35 чалавек удастоены медаля «За працоўную адзнаку», 46 – медаля «За працоўную доблесць».
Дзмітрый ХРОМЧАНКА,
кандыдат
гістарычных навук.
