Падчас экскурсіі ў Крупскі гісторыка-краязнаўчы музей яго наведвальнікі пабачаць посуд, які вырабляўся на збожжа і вадкасць – так званыя карчагі, посуд розных памераў і формаў, каб гатаваць і захоўваць ежу: гаршкі (варэечкі, ручасцікі), збаны, гарлачы (гладышы, стаўбуны), глякі, латушкі, макацёры, пражальнікі, патэльні. Рабілі кубкі (кухлікі), слоікі, міскі, хлебніцы, гаршкі-спарышы, бутлі, бутэлькі, церніцы, чарпакі, салонкі, а таксама свісцёлкі, цацкі, вазоны.
– Ганчарная справа – адно з самых старажытных рамёстваў у свеце. Лічыцца, што першыя вырабы з гліны і вады чалавек змайстраваў яшчэ ў часы ранняга неаліту, – расказваў экскурсантам навуковы супрацоўнік музея Максім Алешка. – Ганчарнае рамяство здаўна служыла для вырабу сасудаў, у якіх маглі захоўвацца ежа, зерне, вада. Затым сталі з’яўляцца новыя віды прадметаў посуду.
Ганчарная справа не стаяла на месцы, у хуткім часе ганчарныя вырабы сталі выкарыстоўвацца ў будаўніцтве. Прыклад таму – вогнетрывалая цэгла. Такія вырабы адрозніваліся трываласцю, даўгавечнасцю, воданепранікальнасцю. Менавіта ганчарныя вырабы, якія захаваліся, расказваюць нам, як жылі нашы продкі, як развівалася гэта старажытнае рамяство.
Гісторыя ганчарнай справы вельмі шырокая і разнастайная. У кожнай частцы свету яна свая. У Кітаі гэты промысел зарадзіўся яшчэ за дзве тысячы да нашай эры. І гэта справа тут была арганізавана на высокім узроўні, аб чым сведчыць вынаходніцтва такога якаснага віду керамікі, як фарфор.
У Антычным Свеце асноўным матэрыялам ганчарнага промыслу з’яўлялася простая жалезістая гліна, з якой ствараліся цудоўныя антычныя амфары, вазы і іншыя сасуды. На яшчэ сырыя вырабы наносіўся малюнак, а затым чорны лак. У Старажытнай Грэцыі ганчарная справа стала відам выяўленчага мастацтва. Вядомыя на ўвесь свет грэчаскія вазы вывозіліся ў іншыя краіны і лічыліся знакам багацця і раскошы.
Ганчарная вытворчасць удасканальвалася на працягу стагоддзяў. У пачатку VІІІ стагоддзя ў краінах Еўропы вырабы пачалі пакрываць палівай (глазурью). Палівалі таксама гліняныя пліты, якімі высцілалі падлогу. Паліва ўтрымлівала прымесі розных металаў, кожны з якіх даваў сваё пэўнае адценне.
Экскурсанты даведаліся, што ў славянскіх народаў ганчарны промысел зарадзіўся яшчэ ў дагістарычную эпоху. Першапачаткова ганчары выкарыстоўвалі ляпную тэхніку. Хаця форма такога посуду была далёка ад ідэалу, затое асартымент яго нават у тыя часы быў вялікім: розныя гаршчкі, патэльні, збаны, карчагі і інш. Ганчарны круг на Русі з’явіўся ў ІХ стагоддзі, і гэта прывяло да з’яўлення новага віду промыслу. Насельніцтва шырока выкарыстоўвала гліняны посуд. З’явілася вялікая колькасць ганчарных майстэрняў, вырабы якіх з розных абласцей адрозніваліся паміж сабой па форме, памерамі, на дне вырабаў ставілася сваё кляймо.
На тэрыторыі Беларусі ганчарнае рамяство вядома з часоў неаліту, калі з’явіліся першыя вылепленыя ўручную гліняныя вырабы, посуд для прыгатавання ежы на вогнішчы. Ганчары фарміравалі посуд на нажным ганчарным крузе, абпальвалі ў горнах або ў печы і дэкаратыўна апрацоўвалі.
– Адрознівалі некалькі спосабаў апрацоўкі: абварванне (гартаванне), задымленне і паліванне, – працягваў Максім Алешка. – Абвараны ў аўсяным цесце, а затым абпалены посуд атрымліваўся плямістым (рабым), задымлены – чорным, астатні – чырвоным, паліўным і простым.
Тут жа ён прадэманстраваў такі посуд, які прысутнічае на выставе.
Напрыканцы экскурсавод зазначыў:
– З часам ганчарнае рамяство, як і многія іншыя, пераўтварылася ў мастацтва. Выкананыя з гліны розныя сімвалічныя жывёлы, музычныя інструменты, цацкі і іншае, з’яўляюцца важным накірункам у беларускай традыцыйнай кераміцы.
