Маленькай Сашы яшчэ не споўніўся і год, як дзіця засталося без маці – яна памерла. Дзяўчынку і старэйшую сястру Ніну забралі да сябе дзядуля з бабуляй, што жылі ў той жа вёсцы – на Ухвале. Бацька ўзяў другую жонку, але, як гаворыць зараз Аляксандра Міхайлаўна, гэтыя людзі аказаліся зусім чужымі, таму і зносін яны не мелі – сястрычкі гадаваліся ў сям’і дзеда.
Вайна... Здаецца, толькі адно кароткае слова, але адразу ўяўляюцца страх, жахі, слёзы... Усё гэта ў далейшым зведала на сабе і зусім маленькая дзяўчынка, якой на той час было крыху больш за 2 годзікі...
Кожны дзень людзі жылі ў страху і трывозе. Але пакуль мінала. І вось у адзін з красавіцкіх дзён 1944 года немцы з’явіліся на Ухвале, каб у чарговы раз забраць жанчын, падлеткаў і дзяцей на прымусовыя работы ў Германію. Тады мачаха Сашы падманам забрала дзяўчынку да сябе, мяркуючы, што з двума дзецьмі (а ў яе на гэты час нарадзіўся хлопчык) іх не схопяць. Ды так, як думала жанчына, не адбылося – забралі і яе, і дзетак.
– Я была малая, але памятаю, як разам з аднавяскоўцамі доўга ішлі па полі, бо гналі цэлы абоз, – расказвае Аляксандра Міхайлаўна падчас нашай размовы. – Усю дарогу я спрабавала вырвацца і ўцячы дамоў, да дзядулі, а мачаха трымала мяне за руку і ўгаворвала нікуды не бегчы. Мне ж у той час толькі пяць гадкоў споўнілася. Нас пагрузілі ў машыны і павезлі да цягніка. Доўга ехалі, і холадна было, і голадна. Ужо дарослай я даведалася, што трапілі мы тады ва Усходнюю Прусію і жылі ў лагеры. Не памятаю, чым нас там кармілі, але жанчыны расказвалі, што давалі баланду: гнілую бульбу і вараную бручку на голай вадзе.
Аляксандры пашчасціла выжыць, а вось хлопчык памёр. Разам з мачахай была ў лагерах гарадоў Гальдап і Шнайдэшголь. Прайшоўшы праз жахі, яны дачакаліся волі, якая прыйшла да вязняў у студзені 1945 года. Вызвалілі іх часці Чырвонай Арміі.
– Я добра запомніла, як нас вызвалялі, была бамбёжка, як прыйшлі салдацікі і размаўлялі на рускай мове, а мы сядзелі і хаваліся, – працягвала Аляксандра Міхайлаўна. – Яны і кажуць: не плачце, не бойцеся, дзеткі, хутка будзеце дома. Але дамоў давялося трапіць толькі ў студзені 1946 года… Дабіраліся ў вагонах таварнага цягніка. Ехалі доўга, выйшлі на станцыі Крупкі, а ўжо адтуль нейкі дзед з Дзянісавічаў забраў нас і давёз да Ухвалы. Да мачахі ў хату я не пайшла. Тут жа сустрэла свайго дзядулю, абшчапіліся мы моцна, былі рады, што ўбачыліся. Ён жа не ведаў, дзе я падзявалася, хадзіў, шукаў у бліжэйшых сёлах, нават і ў Магілёў ездзіў, каб толькі мяне знайсці. Дзед, пакуль жыў, так і не дараваў мачысе за яе ўчынак. А пра бацьку я і ўвогуле нічога не ведаю.
...Ізноў дружна зажылі ўнучкі разам з дзядулем. Ніна скончыла 4 класы і пайшла працаваць у калгас – дзеду трэба была падмога, а Саша ў школу хадзіла да 8-мі класаў. Як сіраце школьніцы штомесяц плацілі па 50 рублёў. І гэта была значная матэрыяльная падтрымка, бо ў калгасе за работу налічвалі толькі працадні.
– Бывала, абуе мне дзед лапці – пайду ў школу, не – дык сяджу дома, – узгадвала жанчына. – Сам жа ён пасвіў уласных кароў жыхароў вёскі, але да іх далучаўся і калгасны статак. Вельмі добры быў дзядуля. Як захварэў, прасіў Бога пажыць яшчэ гады са тры, каб падняць нас на ногі. Усё хваляваўся: як мы будзем, калі яго не стане? А з жыцця ён пайшоў у 1952 годзе. Ніна завербавалася і паехала ў Казахстан, а я засталася адна, і ўжо мне надышла пара ісці ў калгас. Адпрацавала тут 4 гады і ўладкавалася ў паштовае аддзяленне, насіла карэспандэнцыю, пісьмы, паштоўкі, тэлеграмы жыхарам Ухвалы і Мікалаеўкі. А на Ухвале дзейнічалі школа, бальніца, сельпо, клуб, да таго ж, і людзі выпісвалі тады шмат газет і часопісаў, у кожнай хаце была радыёкропка і трэба было ўзяць плату за карыстанне ёю.
Працавала Аляксандра Міхайлаўна таксама аператарам у паштовым аддзяленні, у саўгасе, падменнай работніцай у дзіцячым садзе-яслях на торфзаводзе «Туршоўка».
Пазнаёмілася дзяўчына з хлопцам Мікалаем з Вялікага Вязка, пажаніліся, жылі ў дзедавай хаце. Гэта ўжо затым паціхеньку-памаленьку пабудавалі свой дом, у якім і зараз жыве гераіня нашага аповяду. Выгадавалі дваіх дзяцей. Алена жыве ў Піцеры, а Уладзімір – у Жодзіна. У бабулі і прабабулі трое ўнукаў і столькі ж праўнукаў.
...Калі размова зайшла пра аднавяскоўцаў, якія былі ўгнаны ў Германію, Аляксандра Міхайлаўна гаварыла, што вельмі многа было такіх на Ухвале, але ўсе паўміралі ўжо, засталася толькі яна адна, бо тады была зусім малой:
– Вось яны дык ведалі, у якіх лагерах знаходзіліся, у якіх гарадах, дзе працавалі. А што дзіця ўспомніць?
Але па ўсім было бачна, што Аляксандра Міхайлаўна задаволена, што яе не забываюць. Яна паказала шматлікія пано і падзелкі, зробленыя рукамі дзяцей-інвалідаў, што займаюцца ў гуртку пры Крупскім ТЦСАН. А таксама падараную кнігу «Дзяцінства, украдзенае вайной...», матэрыялы і фотаздымкі для якой сабралі і выпусцілі гэтыя ж хлопчыкі і дзяўчынкі ў рамках праекта «Памяць вайны».
Дарэчы, якраз сёння, 10 красавіка, яна адзначае 82-і дзень нараджэння. Віншуем Вас, шаноўная! Моцы Вам, здароўя і бадзёрасці!
