Ураджэнец Крупшчыны, вёскі Астроўкі, Уладзімір Піліпавіч Лайкоў наведаў Абчугскую сярэднюю школу, якую скончыў у 1970-м годзе. Падставай для візіту стаў 100-гадовы юбілей з дня нараджэння настаўніка школы Івана Ісакавіча Рабкова, які аказаў значны ўплыў на станаўленне асобы Уладзіміра Піліпавіча і выбар прафесійнага шляху. За плячыма Уладзіміра Піліпавіча – шматгадовая праца ў школе, 33 гады ён быў дырэктарам, па сённяшні дзень выкладае беларускую мову і літаратуру, займаецца краязнаўчай працай. Ушанаваць памяць настаўніка разам з Уладзімірам Піліпавічам прыехала яго сям’я – жонка Любоў Фёдараўна, настаўніца рускай мовы і літаратуры, і сын Янка – беларускі паэт, крытык, перакладчык.
У музейным пакоі школы «Вытокі» адбылася сімвалічная творчая сустрэча. Уладзімір Піліпавіч успамінаў свае школьныя гады, расказваў пра дапытлівага, апантанага родным словам Івана Ісакавіча, які заўсёды меў у кішэні запісную кніжку. Пачуўшы самабытнае беларускае слова ад простых людзей, адразу ж занатоўваў. Пісаў артыкулы, яго запрашалі чытаць лекцыі, ён быў знаёмы з многімі вядомымі беларускімі пісьменнікамі. Разам са сваімі гурткоўцамі раскрыў невядомую па тых часах старонку жыцця Якуба Коласа, які настаўнічаў у суседнім Талачынскім раёне і вясной 1908 года павінен быў прывезці вучняў у Абчугскую школу для здачы экзаменаў. Але не змог, бо быў асуджаны за ўдзел у настаўніцкім нелегальным з’ездзе… Не будзем забягаць наперад – падрабязна пра галоўнага настаўніка яшчэ раскажа Уладзімір Піліпавіч у сваім артыкуле на старонках нашай газеты.
– З Астровак мы, вучні, хадзілі ў школу ў Абчугу праз лес, – распавядаў Уладзімір Піліпавіч падчас сустрэчы. – Іван Ісакавіч вучыў нас любіць прыроду, цаніць тое, што знаходзіцца навокал. Кожная пара года – па-свойму дзіўная, прыгожая і непаўторная, з таямніцамі і дзівосамі. Узвышана гаварыў Іван Ісакавіч пра літаратуру. Ён быў знаёмы з многімі вядомымі беларускімі пісьменнікамі. Абчугу наведвалі Іван Мележ, Пімен Панчанка. Тады мы, вучні, успрымалі творцаў слова як нейкіх багоў. Памятаю, як ужо студэнтам філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта я ішоў па Мінску і бачыў пісьменнікаў, гэта было сапраўдным шчасцем. А вышэйшай узнагародай для мяне, маладога хлопца, стала асабістае знаёмства з Рыгорам Барадуліным. Універсітэту спаўнялася 50 гадоў, з гэтай нагоды выпускаўся «Альманах». Выкладчык Вячаслаў Рагойша прапанаваў мне некалькі імёнаў пісьменнікаў, былых студэнтаў БДУ, – гэта Іван Навуменка, Іван Пташнікаў, Рыгор Барадулін, Генадзь Бураўкін. Трэба было напісаць артыкул. Я патэлефанаваў у «Полымя», дамовіўся з Рыгорам Барадуліным аб сустрэчы ў яго дома. Вам не перадаць, якія эмоцыі ў той час панавалі ўнутры, калі я, бы на крылах, ляцеў на сустрэчу з сапраўдным творцам слова, маладым паэтам. Падышоў да дзвярэй кватэры, націснуў на кнопку званка, у адказ – цішыня. Як я хваляваўся! Дзверы адчыніліся – Рыгор Іванавіч гасцінна запрасіў у кватэру, пры гэтым адштурхоўваў ката, які замінаў пры ўваходзе. У гасцях я тады правёў некалькі гадзін, пілі гарбату, размаўлялі, я браў інтэрв’ю ў паэта. Тады Рыгор Іванавіч пакінуў мне першы аўтограф – «На вясёлы ўспамін пра сумнае інтэрв’ю». Гэта значыць, што ў той дзень я так і не выйшаў са ступару, натхнёны сустрэчай з паэтам (усміхаецца).
Па ўсім бачна, што на жыццёвым шляху Уладзіміра Піліпавіча сустракаліся сапраўдныя таленты – 44 гады доўжылася сяброўства з Рыгорам Барадуліным. Успомніў Уладзімір Піліпавіч яшчэ аднаго школьнага настаўніка рускай мовы і літаратуры Івана Дзмітрыевіча Антонава, які трапіў у Абчугскую школу з Алма-Аты, дзе быў выкладчыкам інстытута. Незабыўныя ўрокі па Шолахаву, Дастаеўскаму, Твардоўскаму, Талстому помняцца і па сённяшні дзень. Як прызнаваўся Уладзімір Піліпавіч падчас размовы, многія яго ўрокі былі копіяй урокаў настаўнікаў. Не адно пакаленне настаўнікаў роднай мовы выхаваў і Уладзімір Піліпавіч. Ён і зараз працуе ў Мётчанскай школе на Барысаўшчыне, кіруе музеем «Літаратурны космас Мётчы».
– Асноўныя экспанаты музея – кнігі, – кажа Уладзімір Піліпавіч. – Музей існуе 40 гадоў, за гэты час там пабывала больш за 65 беларускіх пісьменнікаў. Ніл Гілевіч, Анатоль Вярцінскі, Рыгор Барадулін – пералік можна доўжыць бясконца. Рыгор Іванавіч прыязджаў тры разы. Пад уражаннем напісаў верш «Мядоцкі край». Чаму мядоцкі, а не мётчанскі? Ведаеце, калі мы толькі прыехалі з Любоўю Фёдараўнай настаўнічаць у Мётчанскую школу, мяне зацікавіла паходжаннне назвы вёскі. Пра гэта распытваў старажылаў. Бабулькі казалі: «Раней ніхто не гаварыў «мётчанскі чалавек», а казалі «мядоцкі чалавек», ад слова «мёд».
У 2015 годзе Уладзімір Піліпавіч стаў лаўрэатам Міжнароднага пушкінскага літаратурнага конкурса, у якім прымалі ўдзел настаўнікі-славеснікі з 42-х краін свету.
– Я ўдзячны лёсу, што нарадзіўся ў Крупскім раёне, вучыўся ў Абчугскай школе, – дзеліцца Уладзімір Піліпавіч. – Быў знаёмы з Іванам Ісакавічам і Іванам Дзмітрыевічам, якія прадвызначылі мой жыццёвы шлях. Я шчыра схіляю галаву перад памяццю дарагіх людзей і выказваю глыбокую пашану.
Любоў да Бацькаўшчыны, роднага слова, павага да людзей перадаліся сыну ад Уладзіміра Піліпавіча і Любові Фёдараўны – гэтай мудрай, дасціпнай жанчыны.
– З радасцю прыязджаў у дзяцінстве да бабулі і дзядулі ў Астроўкі, – прызнаецца Янка. – Тут такія жывапісныя мясціны – узгоркі, рэкі, азёры, балоты, гушчары. Шчыра кажучы, яны адрозніваюцца ад тых мясцін, дзе мы жывем. Памятаю, як кожны раз мяне ўражвалі аповяды бацькі і дзядулі, як у старадаўнія часы вадзілі коней на начныя выпасы, касілі сена, збіраліся талакой на працу. У гады майго дзяцінства гэта ўжо паціху адыходзіла. Але, наслухаўшыся аповядаў, напісаў вось такі верш:
- Імглісты прысак ледзь ліпеў,
- На ўзмежку пасвіліся коні,
- Мой бацька спаў, а я сядзеў,
- Забыўшыся зусім на стому.
- На грудцы сена соп Байкал,
- Раз-пораз натапырваў вушы,
- Калі ледзь чутны шолах траў
- Яго сабачы сон парушваў.
- І цені коней над ракой
- Мой зірк цягнулі, чаравалі,
- Святая ноч, святы спакой
- Памалу ў вечнасць адплывалі.
Пачытаў Янка верш «Маці». Бачна, што кожны раз кранае ён пяшчотай сэрца Любові Фёдараўны.
– На жаль, я не быў знаёмы з бацькавымі настаўнікамі, але я добра адчуваю пераемнасць любові да роднага слова, што перадаецца з пакалення ў пакаленне, – кажа Янка.
Дарэчы, Янка Лайкоў з’яўляецца аўтарам паэтычных збрнікаў «Вогнепаклоннік», «Логіка пасткі», «Акраец паветра». У цяперашні час займаецца навуковай працай, вучыцца ў магістратуры, піша крытычныя артыкулы.
Імгненна прайшоў час, надышла сумная пара развітання з цудоўнымі людзьмі, якія літаральна за некалькі гадзін сталі такімі роднымі. І колькі яшчэ цікавага можна даведацца пры размове з імі. Спадзяюся, што яшчэ ўсё наперадзе.
Іна ГАРА.
