І вось мы ў Навесах. У той цёплы, нібы ранняй восенню, снежаньскі дзень Ніна Сцяпанаўна разам з мужам убіралі з двара лісце, якое надзьмуў моцны вецер, што ўладарыў апошнім часам не толькі тут. Запрасіўшы ў хату, гераіня нашага аповяду першым чынам паказала ўзнагароду. Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 6 кастрычніка 1982 года Грамата была ўручана за актыўную работу і дасягнутыя высокія паказчыкі ў развіцці сельскагаспадарчай вытворчасці. 

– Больш трыццаці гадоў прайшло з таго часу, а я і цяпер добра помню тую ўрачыстую атмасферу, якая панавала падчас уручэння ўзнагароды, – успамінала Ніна Сцяпанаўна. – Пра гэту адметную падзею пісалі нават у цэнтральнай газеце. У Навесы прыязджаў і карэспандэнт з раённай газеты. Выразка з маім фотаздымкам і сёння захоўваецца ў альбоме. У тыя гады паляводчая брыгада «Навесы» у саўгасе «Бобр» была самай моцнай. Механізатарамі тады працавалі Аркадзь Шынкароў, які меў ордэны Леніна, Працоўнага Чырвонага Сцяга, Дружбы народаў, і Яўген Бараболя, таксама ўзнагароджаны ордэнамі Леніна і Працоўнага Чырвонага Сцяга. Толькі бульба ў брыгадзе займала 60-гектарную плошчу. У час яе ўборкі пры плане 1,7 гектара гэтыя трактарысты за дзень убіралі камбайнам да 4 гектараў. У асобныя дні накопвалі да 100 тон клубняў. 

Ніна Сцяпанаўна расказвала, што механізатары для павышэння эфектыўнасці тэхнікі прыдумвалі розныя прыстасаванні. Іх вопыт пастаянна распаўсюджваўся па ўсёй гаспадарцы, навінкі ўстанаўлівалі на іншыя бульбаўборачныя камбайны. Наогул, бульбу высаджвалі на значных плошчах і ў Мачулішчы, і ў Красноўцы. Добра радзіла яна на гэтых землях, таму і радаваліся ўраджайнасці ў 180–200 цэнтнераў з гектара.

Але сваю працоўную дзейнасць у саўгасе «Бобр» Ніна Сцяпанаўна пачынала як ільнавод. Нягледзячы на тое, што маладая была, як выйшла замуж і пераехала з Трасцянкі Талачынскага раёна ў Навесы, вопыт, ды і неблагі, у яе ўжо быў.

– Я і сапраўды ўмела працаваць з ільном, – працягвала жанчына. – Ды і як не прылаўчыцца было, калі, можна сказаць, з маленства дапамагала маці ў полі. Ніхто і не прымушаў мяне, сама бачыла, як цяжка ёй прыходзіцца з намі траімі. Бацька памёр у хуткім часе, як прыйшоў з вайны. А як скончыла сем класаў, дык працавала ўжо нароўні з дарослымі. Многаму тады навучылася, бо льнаводству, як прыбытковай галіне, у пасляваенныя гады ўдзялялася вялікая ўвага. Калі працавала ў брыгадзе ў Навесах, запрыкмеціў мяне тадышні старшыня гаспадаркі Канстанцін Малахавіч Андрэенка. Лён адпраўлялі на льнозавод ажно ў Валожын, і яго трэба было ўкласці так, каб снапы па дарозе не разляталіся. І ніхто так не накладаў снапы, як я. Дарог жа добрых не было. Прыпамінаецца такі выпадак. Машына, нагружаная льном, дзесьці ля вёскі Мачулішча ўвалілася ў ямку. Выцягнулі яе і ўбачылі, што ніводнага снапа не звалілася. Вадзіцель здзівіўся тады і падказаў, хто яго ўкладваў. Вось тады мяне і ўзялі «ў абарот». Я і іншых вучыла, куды камлямі класці, як ля бартоў машыны выкладваць.

Але ж ці толькі льном ды бульбай даводзілася займацца Ніне Сцяпанаўне?! Успамінала, як на сенакос ездзілі за рэчку Еленка. Як улетку сушылі сена, граблі, стагавалі. Як распрацоўвалі балота, і фурманак дванаццаць, запрэжаных жанчынамі, вывозілі з яго торф, як зямлю засявалі на конях, лён апылялі дустам уручную. Час і нялёгкая праца на зямлі не сцерлі з памяці многія моманты. 

– У мясцовай гаспадарцы я працавала да самай пенсіі з таго часу, як выйшла замуж  – гэта значыць, з 1962 года, – заўважыла гаспадыня. – Няцяжка падлічыць, што мы ўжо і залатое вяселле адзначылі. А тады, як распісаліся 20 студзеня 1962 года, вяселлі спраўлялі і ў Трасцянцы, і ў Навесах. Дом, у якім зараз жывем, пабудавалі самі гадоў 35 таму. А раней жылі ў бацькоў мужа. Там і нарадзіліся трое нашых дзяцей: сын Сяргей, а затым двайняты Вольга і Алег. Усе ўжо, як кажуць, свой хлеб зарабляюць. Сяргей жыве і працуе ў Барысаве, Алег – у Мінску, Вольга ў Жодзіна, у навукова-даследчым інстытуце. У нас пяцёра ўнукаў. І дзеці, і ўнукі не забываюць нас. Як толькі выхадны, стараюцца прыехаць, каб і нам весялей было, ды і што-нішто дапамагчы. Бачылі, якіх прыгожых кветак з пластыкавых бутэлек нарабіла нам нявестка і «пасадзіла» ля дома? А я ж яшчэ цэлую ношку самых розных  падзелак занесла ў гараж, каб вясной зноў упрыгожыць сядзібу.

Варта адзначыць, што нашу размову падтрымліваў і гаспадар. Мікалай Віктаравіч 35 гадоў адпрацаваў на чыгунцы. Як высветлілася, можна смела сказаць, што вырасла сапраўдная дынастыя Лукашэвічаў: чыгуначнікам быў бацька Мікалая Віктаравіча, ён сам, а цяпер і ўнукі. На пенсію пайшоў з пасады брыгадзіра. Вельмі адказная работа была ў Мікалая Віктаравіча. Неаднойчы даводзілася перажываць і хвалявацца за мужа Ніне Сцяпанаўне. І сёння прыемна назіраць, з якой любоўю і павагай яны адносяцца адзін да аднаго. 

– Колькі жывём, мы ніколі надта і не сварыліся, а цяпер, як засталіся ўдваіх у хаце, тым больш, – мовіў гаспадар. – Напрацавалася мая Нінка на зямлі, ды і дома з дзецьмі, пакуль выраслі, клопатаў хапіла. Шкадую яе. Вось пайшла з двара лісце вымятаць, а мне не сказала. Пачакаў яе некалькі хвілін, выйшаў, а яна ўжо згрэбла і выносіць хацела. Навошта ж самой, калі я ёсць.

Вось так дружна і жыве сям’я Лукашэвічаў. Разам яны ўспаміналі, як былі маладыя, ладзілі гулянкі, спявалі, танцавалі. Расказвалі пра дачку і сыноў, паказвалі фотакарткі, што былі зроблены падчас вяселляў, якія ўсім ладзіліся ўжо ў сваім доме. Гартаючы сямейны альбом, разглядвалі здымкі ўнукаў, адзін з якіх, дарэчы, ажаніўся ў гэту восень. Адзначалі, што іх сын Алег служыў у арміі разам з хлопцам з Худаўцоў Уладзімірам Гара. І іх армейскае сяброўства працягваецца вось ужо тры дзясяткі гадоў. 

Мы яшчэ доўга гаварылі пра вёску, пра яе жыхароў, пра агульных знаёмых з Красноўкі. І тут гаспадыня нагадала, што яе запрашалі ў Маладзечна, дзе якраз у гэты дзень праходзіла ўшанаванне заслужаных працаўнікоў сельскагаспадарчай галіны. І толькі стан здароўя не дазволіў ёй паехаць. Напрыканцы пачулі з вуснаў Ніны Сцяпанаўны: «Той, хто дбайна працуе, заўсёды ў пашане. Пераконвацца ў гэтым давялося неаднойчы. Я ўжо называла прозвішчы нашых знакамітых механізатараў, ды і многія іншыя працаўнікі з Навесаў атрымлівалі і прэміі, і падарункі, і граматы. Таму і ўспаміны аб нашым хаця і нялёгкім жыцці сёння проста не могуць не ўсцешваць».

Фота Аляксандра БУДЗЬКО.