Чым больш праходзіць часу, тым менш застаецца тых, хто можа нешта расказаць з першых вуснаў. Унікальную даследчую работу правёў новы суаўтар нашага праекта Ігар Барысавіч Шалаумаў, які зрабіў спробу аднавіць звесткі пра вуліцу Леніна ў перыяд ад 1945 да 1960 года. Работа з дакументамі, гутаркі з цяперашнімі жыхарамі, успаміны сведкаў і іх продкаў, шматлікія тэлефанаванні і перапіска праз інтэрнэт – месяцы карпатлівай працы. І вось Ігар Барысавіч гатовы правесці чарговыя паралелі часу, перанесці нас у часе і прасторы, і прапануе экскурсію па тагачаснай вуліцы Леніна – з пасляваеннага перыяду і да пачатку 1960-х. А праз гэта даведацца, што за людзі там жылі, якія былі пабудовы, установы, гандлёвыя і іншыя аб’екты. Ітак, накіроўваемся, слухаем і ўяўляем.

– Вось мы стаім з вамі ля гарбатых масткоў праз вадасховішча, тут пачынаецца вуліца. І зараз павольна пойдзем уверх. Пачнем з будынкаў справа, затым насупраць злева і гэтак далей. Першым будынкам па цотным баку быў млын, якраз там, дзе цяпер масток. Вось і атрымліваецца, што зараз адраса Леніна, 2 не існуе. Недалёка ад млына была пабудова, дзе валялі воўну, там працаваў Анатоль Карлавіч Клячкоўскі. Пазней ваўначоску перанеслі туды, дзе да нядаўняга часу быў дрэваапрацоўчы камбінат.

Ітак, першы наяўны будынак мае нумар 4. Гэты дом ведаюць многія пакаленні, ён перанёс выпрабаванні вайной. Зараз там размяшчаецца таварыства паляўнічых і рыбаловаў. А ў 1941–1944 гадах знаходзілася турма паліцыі. Пазней, у 50-х, была музычная школа, потым друкарня, дзе друкавалася і раённая газета «Ленінскім курсам». А загадваў друкарняй ветэран Вялікай Айчыннай Мікалай Мікалаевіч Багданаў – камандзір 47-й гвардзейскай стралковай дывізіі, узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі і медалём «За адвагу».

Дома № 1 па няцотным баку таксама ўжо няма. У 1941–1944 гадах там была турма СД. У 1946-м – кантора маслапрома. Затым жылі Бабенка і мастак Аляксей Іванавіч Гамін. Я нават памятаю, што ён зрабіў вакно ў тарцавой сцяне, каб любавацца ўсходам сонца над ракой і пісаць свае пейзажы. А з 60-х і да пачатку 2000-х размяшчалася рэдакцыя раённай газеты «Ленінскім курсам».

З дома № 6 пачынаюцца пасляваенныя пабудовы. Тут жыў ляснік Аляксей Іванавіч Латушкін з жонкай Марыяй Цімафееўнай, гаспадыняй.

Дом № 3 раздзелены на дзве часткі. У адной палове жыла сям’я вядомай у раёне жанчыны Агаф’і Данілаўны Кручок. Нарадзілася Агаф’я Данілаўна ў далёкім 1905 годзе ў вёсцы Клён. У Вялікую Айчынную вайну была партызанкай брыгады «Дзядзькі Колі». Пасля вызвалення працавала інструктарам у Крупскім райкаме партыі, а з 1953 года ўзначальвала калгас імя Варашылава. Яе заслугі высока адзначаны. Сярод шматлікіх узнагарод – ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга і медаль «Партызану Вялікай Айчыннай вайны» І ступені. А ў другой палове тады жыла сям’я яе сына – Арсена Аляксеевіча Кручка, інспектара аддзела культуры, і яго жонкі Любові Іванаўны, медсястры хірургічнага аддзялення райбальніцы.

У доме № 8 у тыя часы жыла сям’я ўдзельніка Вялікай Айчыннай вайны, дырэктара камунальнай гаспадаркі Мікалая Спірыдонавіча Петушкова і яго жонкі Надзеі Кандратаўны.

У доме № 5 – сям’я галоўнага ўрача райбальніцы Станіслава Вікенцьевіча Бабіцкага і яго жонкі Валянціны Адольфаўны, школьнага бібліятэкара. Станіслаў Вікенцьевіч – вельмі цікавы чалавек. У Крупкі яго прывяло каханне, так з Валянцінай Адольфаўнай яны жылі ў райцэнтры з 1940 года, і ён стаў працаваць галоўным урачом. На вайне – з першых яе дзён. Прымаў удзел у бітве пад Масквой. Усю Вялікую Айчынную праслужыў капітанам медыцынскай службы ў шпіталях. Дзень Перамогі сустрэў у Вене, затым была Палтава. У 1946 годзе вярнуўся ў Крупкі і 15 гадоў узначальваў райбальніцу. Працаваў з лепшымі ўрачамі раёна – Міркіным, Хмяльніцкім. На заслужаны адпачынак пайшоў у 1976 годзе. Станіслаў Вікенцьевіч узнагароджаны медалямі «За Перамогу над Германіяй» і «За працоўную доблесць», ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга.

У доме № 10 жыла жанчына, у свой час добра вядомая ў раёне. Гэта Эсфір Нафтольеўна, ці Фіра Навумаўна, як яе яшчэ называлі, Рагінская з мужам Давідам Шмуйлавічам Шубам. Цяжкі лёс напаткаў гэтую жанчыну, але яна вызначалася вялікай сілай, і, нягледзячы ні на што, заўсёды была наперадзе. З 17 гадоў працавала ў народным судзе ў Калінкавічах, адкуль родам. Перад вайной была памочнікам сакратара райкама партыі ў Маладзечна.

У вайну страціла першага мужа, падчас эвакуацыі працавала старшым інспектарам пашпартнага стала ў Казахстане, сакратаром партарганізацыі і сакратаром райвыканкама. Затым апынулася ў Крупках, працавала ў райкаме партыі – загадчыцай аргінструктарскага аддзела і сакратаром. Потым узначаліла райспажыўсаюз, будавала культмаг, іншыя магазіны і склады. А затым, калі з раскіданых па раёне майстэрняў стварылі арцель «Чырвоная зара», узначаліла яе і кіравала 20 гадоў. З часам стратная арцель ператварылася ў эфектыўна працуючы камбінат бытавога абслугоўвання. Пры непасрэдным удзеле Эсфір Нафтольеўны ўзведзены 2-павярховы, а затым рэканструяваны на 3-павярховы Дом быту. Бытавікі ў райцэнтры і на сяле заўсёды выконвалі і перавыконвалі планы, перамагалі ў працоўных спаборніцтвах, мелі шмат узнагарод. І сама Эсфір Нафтольеўна адзначана медалём «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне», іншымі ўзнагародамі і памятнымі знакамі. А таксама добрымі ўспамінамі за свой розум і ўважлівыя адносіны да працаўнікоў. Гэтыя ўспаміны жывуць і па сёння. Пасля вайны яна ўзяла шлюб з Давідам Шмуйлавічам Шубам. У ліхалецце фашысты расстралялі яго сям’ю і спалілі хату. На тым жа месцы ён пабудаваў жыллё для новай сям’і. Пражылі разам яны шмат гадоў, гадавалі дзяцей, працавалі. На грудзях Давіда Шмуйлавіча былі ордэн Айчыннай вайны ІІ ступені, шэсць медалёў, сярод якіх «За абарону Масквы», «За ўзяцце Кёнігсберга»…

Пасля гэтага дома па цотным баку вуліцы нумарацыя перапыняецца. Дома пад № 12 зараз не існуе. А некалі там жылі майстар міжкалгасбуда Яўхім Усцінавіч Хвашчэўскі і яго жонка, медсястра Антаніна Макараўна. Цяпер прыкладна на гэтым месцы знаходзіцца раённы Цэнтр культуры. Тут жа у 1940-х знаходзіўся сквер, у якім пасля вайны была перапахавана Герой Савецкага Саюза Алена Фёдараўна Колесава (у 1961 годзе зноў перапахавана на гарадскіх могілках).

А зараз давайце крыху адхілімся ўбок. Якраз паміж цяперашнімі ўнівермагам і поштай была невялічкая вуліца Казіная, што спускалася ўніз. Цікава тое, што ў свой час там размяшчалася больш за 20 яўрэйскіх гандлёвых лавак.

А зараз зноў вернемся на няцотны бок. Дом № 7 пабудаваны яшчэ да вайны. У пасляваенны перыяд дакладна, а можа, і раней, там была сталовая, якой загадвала Іконнікава, а зараз – праўленне райспажыўтаварыства.

У будынку № 9, на тым месцы, дзе зараз бібліятэка, знаходзіліся  магазіны «Прадукты» і «Хлебны».

А зараз пройдзем па пешаходным пераходзе, справа – гарадская плошча, што пабачыла шмат разнастайных маёвак, парадаў і шэсцяў. Злева, дзе зараз рэстаран, у тыя часы не было нічога. Двухпавярховы будынак, які мы бачым і сёння, узведзены значна пазней. За цяперашнім рэстаранам размяшчаліся кнігарня, кулінарыя і магазін культавараў.

У доме № 17, якога зараз няма, няма і такога адраса, было праўлення гарпо (там, дзе пазней пачыналі будаваць гандлёвы цэнтр, затым разбурылі даўгабуд, цяпер там пляцоўка райспажыўтаварыства).

Заканчваецца цэнтральная плошча. Справа, у доме № 14, – зараз прадуктовы магазін, а тады быў раймаг, у першай палове якога гандлявалі адзеннем, а ў другой – прадуктамі.

Далей, дзе на сёння ў будынку пад нумарам 16 гандлёвы цэнтр, знаходзілася пажарная частка. У 50-я яе начальнікамі былі Шукан, затым Сяднёў, Бабіцкі. Штат складаўся з 12 чалавек яўрэйскай нацыянальнасці. Пры пажарнай частцы быў духавы аркестр, кіраваў ім Залман Хаймавіч Гітлевіч. Гэта таксама вельмі цікавы чалавек. У Вялікую Айчынную ён служыў у ваенным аркестры. А пасля працаваў кавалём, а кіраўніцтва духавым аркестрам пажарных было справай для душы. Дарэчы, з цягам часу Залман Хаймавіч стаў на чале духавога аркестра, які быў створаны пры старым Доме культуры, які тады размяшчаўся ў памяшканні былой сінагогі.

Падарожжа па вуліцы Леніна і знаёмства з яе жыхарамі мы працягнем у наступным выпуску праекта.