Ды і ў культуру людзі ўвялі іх у розны час і нават у розных частках свету. Чай «прыручылі» ў Кітаі, каву – у Эфіопіі, какава ж родам з трапічнай Амерыкі.

Аб’ядноўвае расліны тое, што людзі пачалі разводзіць іх не з-за пажыўнай каштоўнасці, а для атрымання танізуючых напояў (хоць для какавы, напрыклад, знайшлі потым і іншае прымяненне). А ўсё з-за таго, што ў іх складзе – шмат кафеіну, які ўзбуджае нервовую сістэму і надае чалавеку ба­дзёрасць і добры настрой. Прычым для атрымання такіх напояў выкарыстоўваюць розныя часткі раслін: у чаі – лісце і маладыя парасткі, у кавы і какавы – бабы (насенне).

А зараз больш падрабязна пра гісторыю акультурвання чаю.

Яго радзімай з’яўляецца Кітай. Менавіта там яшчэ 2700 гадоў да нашай эры чай ужо ўспамінаецца ў старажытных рукапісах як эфектыўная лекавая расліна. Дарэчы, само слова «чай» паходзіць з Паднябеснай.

Як жа кітайцы даведаліся аб цудадзейнасці гэтай сціплай расліны?

Лічыцца, што першымі пра незвычайныя ўласцівасці чаю здагадаліся... пастухі. Яны заўважылі, што жывёлы, якія аб’­ядалі маладыя парасткі і лісце з кусцікаў дзікарослага чаю, станавіліся потым вельмі жвавымі і рухомымі. Каб адагнаць сон, пастухі пачалі самі абрываць лісце з гэтых кусцікаў і кіпя­ціць яго ў вадзе.

Толькі потым людзі зразумелі, што перад ужываннем гэтыя лісты лепш высушваць. Узнікла нават цэлая тэхналогія падрыхтоўкі чайнага лісця: спачатку яго крыху правяльвалі, каб пайшоў працэс ферментацыі, потым правяленыя лісты тапталі нагамі (цяпер, у асноўным, гэта робяць спецыяльнымі механічнымі прыстасаваннямі) і толькі пасля гэтага дасушвалі канчаткова. Такім спосабам атрымліваюць найбольш вядомы так званы чорны чай. Спосаб атрымання зялёнага чаю – крыху іншы (без ферментацыі).

З Кітая чай трапіў і ў іншыя краіны: Індыю, Цэйлон (зараз Шры-Ланка), Японію. У Еўропу чай упершыню завезлі партугальцы ў 1517 годзе са сваіх усходнеазіяцкіх калоній, а на тэрыторыі Расіі ён вядомы яшчэ з часоў мангола-татарскага нашэсця і Залатой Арды.

Кітайскі чай зараз амаль не ідзе на экспарт з-за вялікага ўнутранага спажывання, а вось суседзі Кітая – Індыя і Цэйлон – экспартуюць шмат чаю. Чайныя плантацыі ёсць і ў некаторых краінах былога Савецкага Саюза: Грузіі, Азербайджане, на поўдні Расіі (Краснадарскі край).