Пераважная большасць нашых культурных раслін – ураджэнцы зусім іншых месцаў. Адны прыйшлі да нас з Азіі, другія – з Афрыкі, трэція – аж з далёкай Амерыкі... Карэнных «еўрапейцаў» сярод іх мала, – такіх, як, напрыклад, капуста.І сёння ў Паўднёвай Еўропе па ўсім марскім узбярэжжы можна сустрэць у прыродзе дзікую капусту. Праўда, мала хто з неспецыялістаў здагадаецца, гледзячы на яе, што гэтая невялікая раслінка з тонкім сцяблом і некалькі няўразлівымі лісточкамі на ім – далёкі продак нашай белакачаннай прыгажуні, вага качана якой можа дасягаць 15-20 кг.
Тым не менш, менавіта такую, сціплую з выгляду, капусту і пачалі вырошчваць людзі дзесьці 2-3 тысячы гадоў таму. І адбылося гэта ў Іспаніі, дзе ў той час жылі іберыйскія плямёны. Чаму менавіта капусту, а не вельмі падобных на яе па знешнім выглядзе родзічаў з сямейства крыжакветных: свірэпу ці торбачнік? Магчыма, смак у капусты быў лепшым і горычы менш. Так ці інакш, але людзям яна прыйшлася да спадобы.
З Іспаніі капуста трапіла ў Грэцыю, Італію, Егіпет, а затым і да старажытных славян. І стала ў іх адной з найважнейшых культур. Асабліва спадабалася славянам капуста квашаная, якую яны рабілі восенню і спажывалі затым усю зіму ў вялікай колькасці. Праўда, для квашання падыходзіла толькі качанная капуста, а значыць, да славян капуста прыйшла, ужо маючы качаны.
Не зусім зразумела, калі ж у капусты з’явіліся качаны і якім чынам гэта адбылося. Магчыма, час ад часу сярод стройных сцяблінак дзікай капусты з’яўляліся своеасаблівыя мутанты, дзе звычайная верхавінная пупышка сцябла чамусьці пачынала ўзмоцнена разрастацца, прымаючы вялікія памеры. Ну, а само сцябло ў гэтым выпадку заставалася вельмі кароткім. Прырода такія «анамальныя» расліны адбракоўвала сама, іншая справа – капуста культурная. Тут замест прыроды адбор вядзе чалавек, і адбірае ён расліны не па прынцыпу найбольшай прыстасаванасці іх да жыцця, а па прынцыпу карыснасці гэтых раслін для яго самога.
Незвычайныя асобіны капусты з першымі, невялікімі яшчэ качанчыкамі мелі большую масу лісцяў, да таго ж лісце гэтае было больш сакавітым і смачным. І людзі пачалі адбіраць з масы сцябловай капусты менавіта асобіны з качанамі, адбракоўваючы ўжо тыя расліны, на якіх качаны не ўтвараліся. Гэтак ці прыкладна гэтак і ўтварыліся ўсе сарты і белакачаннай, і чырвонакачаннай, і савойскай капусты. А ў брусельскай капусты качаноў і наогул шмат, праўда, маленькіх.
А ёсць сарты капусты, якія качаноў не ўтвараюць. Напрыклад, кальрабі, якую вырошчваюць дзеля мясістага і патоўшчанага сцябла. Аднак тут, у адрозненне ад капусты качаннай, трэба не спазніцца з уборкай, бо сакавітая смачная мякаць сцябла кальрабі вельмі хутка робіцца жорсткай і неядомай.
Няма качана і ў квяцістай капусты. Там у ежу ўжываюць тоўстыя і сакавітыя суквецці, якія займаюць усю цэнтральную частку расліны.
А ёсць яшчэ і капуста кармавая, якая больш за іншых нагадвае дзікарослага продка. Праўда, глядзіцца яна побач з ім, нібыта Гулівер з ліліпутам. Тоўстыя высокія сцёблы і шырокае мясістае лісце кармавой капусты з задавальненнем ядуць і каровы, і свінні, і, зразумела ж, трусы альбо нутрыі.
А на завяршэнне нагадаем, што менавіта ў капусце нашы продкі «знаходзілі» немаўлятак. Не ўсіх, зразумела, а роўна палову. Астатніх жа ім прыносілі буслы.
